Alguns aspetos da Fonologia do Umbundu

Autores

  • Jeremias Dandula Pessela Escola Superior Pedagógica do Bié, Angola e Universidade do Porto, Portugal

Palavras-chave:

Fonologia segmental, Umbundu, Distintividade, Universalidade

Resumo

Okunalisiwa kwovihasu vitunga Elimi Ly 'Umbundu kunena ocikele caswapo v' unu wokumongolola ondongosi w'alimi v’eswe lyokusoleka kwenda okutatiwa kwalimi v'Ofeka y'Ongola vana vakwete ocikoti ca Vantu. K'upange ulo wocisosomwilõ-melã, tukakulihisã ovikeya ndevi: (i) okukulihisa usalo w'ovimatama v'unukulandaka vy'Umbundu, (ii) okukwatisako ukulihiso kwenda undomboloke w'ovikeya vy'unukulandaka vilikweteleko l'usalo w'unukulandaka k'Umbundu, (iii) okutondongola otwatime  twelitepo tusovoli w'unukulandaka k'Umbundu capyãla kasukokisalomopelwa lw'elakanyulû.Omolyaco, twanolãpo ocilipokwisilo w'ocisosomwilõ-melã ulikweteleko l'Unukulandaka w'Emyuhõ kwenda W'ukulisovindekase vyutyayo wasonehi ndeci Jakobson (1939); Trubetzkoy (1939), Jacobson kwenda Halle (1956), Chomsky la Clements (1985). Ulandu w'esinumwilõ ulekisa okuti Umbundu wasoleka ulisokisolwali w'ekalo l'utatiwo wavindi wasusülulandaka w'etendelo lya tãlo (5), eli /a/ likwete utyayo w'elyanjo twalikuminya ndutyayo wanoliwilã ulandu w'etu ndeci konyima cakulihisiwiwa v'elimi lyo k'Imbundu (cf. XAVIER, 2010). Umbundu ukwete asokukisa vatete-anyulü vakalulukiwila v'unanomelã vovimatamatalaka l'evando lyaswapo v'ocipo cokukaluluka ocisetahî c'elaka-anyulü. Ocindekase caswapo c'ondingu (Clements, 1985) cakwatisako okukulihisa ocihasu c'unavolwali cakundika okuti, asusülulandaka kwenda asukokisandaka v'Elimi ly' Umbundu kavilikweteleko cimwe l'unepulwiso walyo momo citava okuti tuvitepatepa votuvikeya tutitotito twasusülulandaka v'unu w'alaka vokukaluluka kwovimatamata.

***

A descrição dos segmentos que constituem a língua Umbundu tem um papel    fundamental, no panorama das investigações linguísticas e no que concerne   à preservação e vitalização das línguas de Angola de origem bantu. No presente trabalho de índole teórico-descritiva, procuramos (i) analisar o sistema fonológico do Umbundu, (ii) contribuir para o      conhecimento e a compreensão dos segmentos fonológicos que comportam o sistema      fonológico do umbundo; (iii) descrever os aspetos distintivos do inventário fonológico do Umbundo, com realce para as vogais e as consoantes pré-nasais. Para o efeito, selecionamos um quadro teórico baseado na Fonologia Segmental e na Geometria de   Traços com base      em autores como Jakobson (1939); Trubetzkoy (1939), Jakobson e Halle (195 6), Chomsky        e Clements (1985). O estudo mostra que o Umbundu mantém a universalidade da existência a da manutenção do triângulo das vogais com cinco (5) vogais e a vogal /a/ apresenta traços         de abertura    que propusemos como   traços subsespecificados, conforme estudos anteriores   observados   no Kimbundu (cf. Xavier, 2010). O Umbundo possui ainda consoantes pré - nasais articuladas com o véu palatino abaixado   até certo momento durante a produção da oclusiva oral que segue a oclusão nasal. A representação formal arbórea (Clements, 1985), permitiu-nos verificar e constatar o preceito universal segundo o qual as vogais e as consoantes da língua Umbundu não são os seus constituintes mínimos, porque pudemos   decompô-las, com destaque para as vogais, em propriedades mínimas de acordo com o carácter articulatório ou acústico como a coronabilidade, labilidade, vozeamento.

Biografia do Autor

Jeremias Dandula Pessela, Escola Superior Pedagógica do Bié, Angola e Universidade do Porto, Portugal

Escola Superior Pedagógica do Bié, Departamento de Ciências da Educação, docente de línguas Inglesa e Portuguesa. Mestre em linguística Geral e Portuguesa pela Faculdade de Letras da Universidade do Porto, Portugal; atualmente doutorando em Ciências da Linguagem pela mesma Instituição

Referências

CENSO (2016). Resultados definitivos do Recenseamento geral da População e da Habitação de Angola. Luanda: INE, 2016.

CHOMSKY, N.; HALLE, M. The sound pattern of english. New York: Haper an Row, 1968.

CLEMENTS, G. N. Lieu d’articulation des consones et des voyelles: une théorie unifiée. In: LAKS, B. & RIALLAND, A. (Eds.), Architecture des représentations phonologiques. Paris, CNRS Ed, 1993, p. 101-146.

CLEMENTS, G. N. The geometry of phonological features. In: Phonology Yearbook. N. 2, 1985, p.255-52.

COSTA, T. M. C. Ensino da língua portuguesa em Angola. In: LUÍS, A. C.; LUÍS, C.S. G. X.; OSÓRIO, P. (Org.), A língua portuguesa no mundo: passado, presente e futuro. Lisboa: Edições Colibri, 2016, p. 365-389.

DANIEL, H., E. Dicionário Português Umbundu. Luanda: Mayamba Editora, Lda.,

DEREK, N.; GERARD, Ph. The Bantu Languages routledge languages family, Series 4. London. Taylor & Francis Routledge, 2003.

GREENBERG, J.H. Universals of language. Cambridge: The MIT Press, 1996.

GUTHRIE, M. The classification of bantu language. London: Dawson of Pall Mall, 1948.

HYMAN, L. M. Word-prosodic typology. Phonology, Cambridge, v. 23, n. 2, p. 225–257, 2006.

MALUMBU, M. Os Ovimbundo de Angola: tradição, economia e cultura organizativa. Roma: Ediziom Vivere, 2005.

MATZENAUER, C. L., MIRANDA, A. R. M. A teoria dos traços distintivos. in: DA HORA, D., MATZENAUEr, C. L. (Org.), Fonologia, Fonologias, uma introdução. São Paulo: Editora Contexto. Praeger, 2017.p.47-61.

SCHADEBERG. Th. C. A Sketch of Umbundu. Koln: Koppe, 1990.

TRUBETZSKOY, N. Gruündzuge der Phonology. Guttingen: Vandenhoek and Ruprecht, 1939.

XAVIER, F. S. Fonologia segmental e suprassegmental do Quimbundo. 2010. 131 p. Dissertação (Doutorado), Faculdade de Filosofia, Letras e Ciências Humanas, Universidade de São Paulo, São Paulo, 2010.

YAMBO, F. X. Pequeno dicionário antroponímico umbundu. Luanda: Editorial Nzila, 2003.

Downloads

Publicado

01-10-2021

Como Citar

Pessela, J. D. (2021). Alguns aspetos da Fonologia do Umbundu. NJINGA E SEPÉ: Revista Internacional De Culturas, Línguas Africanas E Brasileiras, 1(2), 77–95. Recuperado de https://revistas.unilab.edu.br/index.php/njingaesape/article/view/725

Edição

Seção

Seção I - Artigos inéditos e traduções/interpretações