Padronização e Harmonização da Ortografia de Línguas Moçambicanas

Mfananiso ni ntwananiso wa matsalela ya tindzimi ta musambiki

Autores

  • Bento Sitoe Universidade Eduardo Mondlane - Moçambique

Palavras-chave:

Padronização, Harmonização, Ortografia, Línguas moçambicanas

Resumo

Resumo (português) A criação da Njinga & Sepé: Revista Internacional de Culturas, Línguas Africanas e Brasileiras abre espaço para a divulgação de resultados de pesquisa em e sobre as línguas africanas, brasileiras, de Timor Leste e Línguas de Sinais. As línguas bantu de Moçambique ainda não têm grande tradição de escrita padronizada. É objectivo desta contribuição em forma de guia ortográfico fornecer elementos que ajudem os autores a lidar com este desafio. Tem como base o resultado dos quatro seminários sobre a padronização da ortografia de línguas moçambicanas que já foram realizados entre 1988 e 2018. O grupo alvo deste guia trabalha regularmente em português. Assim, na metodologia aqui adoptada, far-se-á referência aos sons e grafemas do português onde este recurso seja propício. Para a exemplificação dos sons e a maneira da sua representação gráfica serão usadas quatro línguas, nomeadamente Makhuwa, Sena, Ndau e Changana. Um quadro-resumo da padronização e harmonização da ortografia das línguas moçambicanas será apresentado em anexo.

Nkomiso (changana): Kutumbuluxiwa ka Njinga & Sepé: Revista Internacional de Culturas, Línguas Africanas e Brasileiras kupfula mukhandlu wa kupaluxiwa ka mintirho ya kujondzisisa (hi) tindzimi ta Afrika, Brazil, Timor Leste ni tindzimi ta svikoweto. Tindzimi ta xinto ta Musambiki atisitolovela kutsaliwa hi ndlela ya kufana. Nkongometo wa xipfunu lexi, hi ndlela ya xivaningelo xa matsalela, i kuhendleleta lesvingapfunaka vatsali kukongomana ni xiphiqo lexi. Xivaningelo xakona xitiseketela hi mihandzu ya mune wa magovela lamahayendliweke xikarhi ka 1988 na 2018 henhla ka mafananisela ya matsalela ya tindzimi ta Musambiki. Ntlawa lowukongomiwaka hi xona wutirhisa ngopfungopfu xiputukezi. Xilesvo, mayendlela lamalandziweke laha i ya kukombisa mimpfumawulu ni maletera ya xiputukezi lomu svingapfunaka. Kukombisa mimpfumawulu ni matsalela ya yona, kutatirhisiwa mune wa tindzimi, tinga leti: Xikhuwa, Xindawu, Xisena ni Xichangana. Nkatsakanyu wa mfananiso ni ntwananiso wa matsalela ya tindzimi ta Musambiki wutakombisiwa kuheteleleni tani xitlhamelo.

Biografia do Autor

Bento Sitoe, Universidade Eduardo Mondlane - Moçambique

Mestre em Linguística Africana, pela Universidade de Varsóvia, na Polónia (1991). Doutor em Linguística da África, pela Universidade de Leiden, na Holanda (2001). É docente e investigador jubilado na Universidade Eduardo Mondlane, na Faculdade de Letras e Ciências Sociais, Departamento de Linguística e Literatura, Secção de Linguística. Áreas de interesse: Lexicografia, Linguística Comparativa, e Tradução Línguas Bantu – Português e vice-versa. É autor de 30 títulos em artigos e livros, dos quais se destacam, Dicionário Changana- Português, Dicionário Português-Changana, Dicionário Ronga-Português, Dicionário Escolar Inglês-Português, este último em co-autoria. Bento Sitoe é igualmente autor de quatro novelas em Changana. É autor de várias peças teatrais e manuais de ensino em língua Changana.

Referências

Banda, Felix et al. (2008). A Unified Standard Orthography for South Central African Languages (Malawi, Mozambique, Zambia and Zimbabwe). Cape Town: CASAS. Monograph Series No 254.

Chimbutane, Feliciano. (2004). Matsalela Yohlanganisa ni Matsalela Yohambanisa. Comunicação apresentada no Workshop sobre Harmonização e Padronização da Ortografia do Xitsonga, 22 de Novembro, Polokwane, Pan South African Language Board.

Chimbutane, Feliciano. (2005). Aspectos da Ortografia do Cicopi, Xichangana e Xirhonga. Texto de Apoio Usado no Seminário de Capacitação de Professores do Ensino Bilingue, 23 de Janeiro a 4 de Fevereiro de 2006, Xai-Xai, INDE.

NELIMO. (1989). I Seminário sobre a Padronização da Ortografia de Línguas Moçambicanas. Maputo: INDE-NELIMO/UEM.

Ngunga, A. & O. Faquir. (2011). Padronização da Ortografia de Línguas Moçambicanas: Relatório do III Seminário. Colecção AS NOSSAS LÍNGUAS IV. Maputo: Centro de Estudos Africanos (CEA) – UEM.

Prah, Kwesi Kwaa (ed.). (2002). Speaking in Unison – The Harminization and Standardization of Southern African Languages. Cape Town: The Centre for Advanced Studies of African Society (Book Series Nº 22).

Sitoe, Bento et al. (2003). A Unified Standard Orthography for Xitsonga/Xichangana (South Africa and Mozambique). Cape Town: CASAS. Monograph Series No 32.

Sitoe, Bento. (2001). Sobre a Ortografia do Cicopi, Gitonga, Xirhonga e Citshwa. Texto de Apoio Usado no Seminário de Capacitação de Professores do Ensino Bilingue, 11 a 23 de Janeiro de 2001, Maputo, INDE.

Sitoe, Bento. (2002). Intra- and Cross-border Harmonization of Mozambican Orthographies: The case of the Tsonga Group. In Prah, Kwesi Kwa (ed.) 2002. Speaking in Unison – The Harmonisation and Standardisation of Southern African Languages. Cape Town: CASAS. Book Series No 22, pp77-88.

Sitoe, Bento et al. (2003). A Unified Standard Orthography for Xitsonga / Xichangana (South Africa and Mozambique). Cape Town: CASAS. Monograph Series No 32.

Sitoe, Bento & Ngunga, Armindo. (2003). The Unsolved Questions – Harmonisation of Mozambican Languages. In Chebanne, Andy et al. (eds.). (2003). Unifying Southern African Languages - Harmonisation and Standardisation. Cape Town: CASAS. Book Series No 32, pp39-50.

Sitoe, B. & Ngunga, A. (eds.). (2000). Relatório do II Seminário sobre a Padronização da Ortografia de Línguas Moçambicanas. Maputo: NELIMO/UEM.

Van DYKEN, Julia R. & LOJENGA, Constance K. (1993). Word boundaries: Key factors in ortho-graphy development. In Rhonda L. Hartell (ed.). Alphabets in Africa. Dakar: Unesco – Dakar Regional Office & Summer Institute of Linguistics.

Downloads

Publicado

27-05-2021

Como Citar

Sitoe, B. . (2021). Padronização e Harmonização da Ortografia de Línguas Moçambicanas: Mfananiso ni ntwananiso wa matsalela ya tindzimi ta musambiki. NJINGA E SEPÉ: Revista Internacional De Culturas, Línguas Africanas E Brasileiras, 1(1), 09–24. Recuperado de https://revistas.unilab.edu.br/index.php/njingaesape/article/view/566

Edição

Seção

Seção I - Artigos inéditos e traduções/interpretações