As nuances do uso da dêixis espacial em Changana

Aswilo swi endlekaka ematirhisene ya deksisi ya tindau (dêixis espacial) hi Xichangana

Autores

Palavras-chave:

Dêixis, Dêixis espacial, Demonstrativos, Advérbios

Resumo

É um facto concluir que a efetivação de um acto comunicativo, ou seja, para que um contexto comunicativo tenha lugar é necessário que haja uma combinação perfeita entre aspectos ligados a pessoa, ao tempo, ao espaço e ao contexto de enunciação. No entanto, é através dos deíticos que se organiza o discurso, de tal forma que, havendo uma apropriação da linguagem através dos deícticos, o locutor marca a sua presença, implanta o seu interlocutor, o espaço e o tempo num contexto comunicativo. Nestes termos, o pressuposto subjacente à pesquisa é de que os falantes do Changana, língua bantu falada em Moçambique e na África do Sul, possuem um mecanismo para indicar/apontar objectos com maior ou menor afastamento em relação ao interlocutor. E, este se coloca no seu próprio ponto de vista (centro deíctico) e estabelece a si próprio como referencial para as coordenadas de espaço e tempo. Neste estudo qualitativo e descritivo pretende-se analisar os processos morfológicos, semânticos e pragmáticos que se operam na utilização dos deícticos espaciais no seio dos falantes do Changana.

****

I ntyiso lesvaku akuva vanu vatwanana aku khulumeni kumbi akuva kutavani kutwanana eku khulumeni,ku laveka ku lulamisiwa hi ntsima ntima amuvulavuli, nkama lowu a vulavulaka hawona,ndhau leyi ha vulavulaka ni matsamelo ya uvulavuli. Hikola kama Deksisi ku lulamisiwaka awuvulavuli, hilani muvulavli atikumaka nateka lirimi hikonani ka ma Deksisi, muvulavli atikombekisa, akombekisa muyinguiseti wakwe, ndhau leyi ha vulavulaka ni matsamelo ya uvulavuli. Naswilitanu, amapimu mafamisaka adjonzu leyi, hileswaku  vulavuli va Xichangana lirimi livulavuliwaka Musambiki ni Afrika-Dzonga vani ndlela leyi va yitirhisaka ku xungeta swilo swinga kule kumbi kusuhi ni lweyi a vulavulaka mahelanu ni lweyi a vulavulaka na yena. I lweyi a tiveka ndau ya yena (xikari ka uvulavuli), ativeka xikari ka ka nzelekanu ya ndau ni nkama. Ka djonzo leyi ya ku lhautela ni ku swilhahetela, hi lava ku kambela swilo swi endlekaka ka maritho ematirhileseleni ya Deksisi Ya tindau xikari ka vavulavuli va Xichangana.

Biografia do Autor

Rosário Inácio Cumbane, Universidade Eduardo Mondlane - Moçambique

Doutorando em Linguística na Universidade Eduardo Mondlane e Mestre e Licenciado pela mesma universidade. É docente de língua inglesa na Escola Secundária de São Dâmaso. Docente de Linguística e Língua Inglesa na Universidade Aberta - UNISCED. Tradutor de Inglês/Português - Português/Inglês. Dos artigos publicados destaca-se o intitulado: "O uso da dêixis pessoal como marcador de respeito: o caso do Changana, língua transfronteiriça", este em co-autoria do professor Bento Sitoe, publicado na Njinga & Sepé em 2022.

Referências

Bechara, E.(2004). Moderna gramática portuguesa. 37. ed. Rio de Janeiro: Lucerna.

Buhler, K. (1934). Sprachtheorie: die darstellungsfunktion der sprache. Jena: Fischer.

Cavalcante, M. M. (2000). Expressões indiciais em contexto de uso: por uma caracterização dos deícticos discursivos. Dissertação de Mestrado. Programa de Pós-Graduação em letras e Linguística, UFPE.

Cunha, C. F. da & Cintra, Luís F. L. (2008). Nova gramática do português contemporâneo. 5. ed. Rio de Janeiro: Lexicon, 2008.

Ehlich, K. (1982). Anaphora and deixis: same, similar, or different? In: JARVELLA, R.J.

Fonseca, F. (Org.) 1992. Deixis, tempo e narração. Porto: Fundação Eng. António de Almeida.

Lahud, M. (1979). A propósito da noção de dêixis. São Paulo: Ática.

Ngunga, A. (1998). (Ms). Investigação linguística como um exercício de relações humanas. Maputo: Universidade Eduardo Mondlane.

Ngunga, A & Simbine, M. C. 2012. Gramática descritiva da língua changana. Col. “as nossas linguas” V. Maputo: CEA/Universidade Eduardo Mondlane.

Sitoe, B. ; Ngunga, A. (2000). Relatório do II seminá¬rio sobre a Padronização da Ortografia de Línguas Moçam¬bicanas: Separata da Língua Changana . Maputo: Centro dos Estudos das Línguas Moçambicanas (NELIMO), Universida¬de Eduardo Mondlane.

Sitoe, B. (1996). Dicionário Changana - Português. Maputo: Instituto Nacional do Desenvolvimento da Educação (INDE).

Sitoe, B. (1984/85). Cadernos Tsonga. Maputo (não publicado).

Ribeiro, A. (1965). Gramática Changana (Tsonga). Caniçado, Editorial Evangelizar.

Downloads

Publicado

14-12-2023

Como Citar

Inácio Cumbane, R. (2023). As nuances do uso da dêixis espacial em Changana: Aswilo swi endlekaka ematirhisene ya deksisi ya tindau (dêixis espacial) hi Xichangana. NJINGA E SEPÉ: Revista Internacional De Culturas, Línguas Africanas E Brasileiras, 3(Especial II), 42–61. Recuperado de https://revistas.unilab.edu.br/index.php/njingaesape/article/view/1462